از دیرباز تا امروز انسان همواره در حال تلاش برای ساختن خانه مستحکم و با دوام بوده است. در تمدن های گذشته، افراد با توجه به جغرافیای اطراف خود مصالح ساختمانی خود را انتخاب و از آنها استفاده می‌کردند. همواره سعی بر آن بوده است که مصالح بکار گرفته شده فاکتورهای اصلی ای همچون زیبایی، دوام بالا در برابر عوامل مخرب، استحکام بالا، سهولت استفاده، در دسترس بودن مواد مورد نیاز، سرعت بالای اجرا و مقرون به صرفه بودن را داشته باشد. در این مقاله، به اهمیت انتخاب صحیح مواد و مصالح مورد نیاز، از جمله مصالح بکار رفته در نمای ساختمان، اعم از بیرون و داخل، خواهیم پرداخت.
تعریف آجر
آجر جزئی از مصالح ساختمانی است که در انواع و شکل های مختلفی چون شیلی و شیستی، مارنی، پوکه ای یا بتنی، رسی (غیرنسوز)، آلومینایی (نسوز) و مارنی تولید می شود که عمدتا در اجرای نمای ساختمان اعم از بیرون و داخل، اجرای کف، محوطه سازی و کوره های صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد.
مروری بر تاریخچه استفاده از آجر در بناهای باستانی
امروزه با پیشرفت تکنولوژی، شاهد بهبود روند ساختمان سازی و انجام پروژه‌های بزرگ در کوتاه‌ترین زمان ممکن و بالاترین سطح استاندارد می‌باشیم. این موضوع از آن جهت حایز اهمیت است که باید مهندسین و پیمانکاران همواره اطلاعات و دانسته های خود را در سطح تراز اول جهان بروز نگه دارند تا بتوانند بهترین خدمات را عرضه نمایند. چنانچه هزاران سال از تاریخچه معماری در سراسر دنیا می گذرد و انبوهی از مصالح جدید در دنیای امروز به گروه مصالح ساختمانی پیوسته اند اما همچنان آجر که از مصالح اصیل ایرانی می باشد همچنان به عنوان یکی از پرکاربردترین مصالح ساختمانی در دنیا مطرح بوده و طیف وسیعی از آجرنما و آجر دکوراتیو در طیف وسیع سایز و رنگ بندی در حال عرضه به بازار است. از دیرباز نیاکان ما توجه ویژه ای به استفاده از مصالح آجری چه در ساختن خانه، دیواره های قنات، کاروانسراها، کاخ ها، تنور، بادگیرها و بناهای عظیمی چون ارگ بم و یا سی و سه پل داشتند. آن ها براستی که به مزایا مهم مصالح آجری مانند زیبایی، استحکام، در دسترس بودن و عایق حرارتی بودن که تماما سازگار با زیست بوم فلات ایران است، پی برده و به بهترین شکل از آن استفاده کردند که بادگیرهای استان یزد گواه این ادعا می باشد. سازندگان بناهای باستانی ایران بزرگ چون شیخ بهایی کاملا بر اساس علم و دانش و تایید شدن محاسبات خود دست به ساختن بناهای آجری کردند که این وقایع برگ زرینی است که در تاریخچه ایران عزیز تا ابد خواهد درخشید. بناهای آجری باستانی عظیمی را می توان در فلات ایران نام برد همچون:
- مسجد شیخ لطف الله اصفهان
- گنبد سلطانیه زنجان
- برج مهماندوست دامغان
- مرقد امیر منصور سامانی واقع در بخارا
- گنبد سرخ مراغه
- برج قابوس واقع در گنبد کاووس
- طاق کسری (بزرگترین طاق آجری جهان) در مدائن عراق
همچنین چندی از برترین سازه های آجری خارج از ایران عبارت است از:
- کلیسای جامع سنت باسیل
- لانه موریانه در ویتننام
- مسجد جامع سامرا در عراق
- باغهای آجری معلق بابل عراق
تمامی این شاهکارهای معماری نشانگر اهمیت آجر از سالیان گذشته تا حال حاضر بوده است.
مزایا استفاده از آجرنما و نسوز
- عایق حرارتی در برابر سرما، گرما و صوت
- دوام در حرارت های بالا و شرایط احتراق ساختمان
- سبک بودن در مقایسه با متریال هایی چون سنگ های رومی
- مقرون به صرفه بودن (علی الخصوص در ایران)
- زیبایی و اصالت نما
- جزو بروزترین مصالح ساختمانی در سرتاسر دنیا
- طبیعت گرم آجر بر خلاف طبیعت سرد سنگ آنتیک یا رومی یا بتن اکسپز
- عدم مواجه با مشکل قانونی در شهرداری و مسأله پایان کار ساختمان
- سهولت انجام کار در نمای ساختمان های مرتفع
- هزینه پایین در تعمیر و نگهداری
- عمر و دوام بالا طی سده های متمادی (در صورت اجرا اصولی و استفاده از متریال مرغوب)
- آجر یکی از متریال های سبز ساختمانی است. (دوستدار محیط زیست)
- انطباق با همه اقلیم های آب و هوایی (مخصوصا آب و هوای قاره ای فلات ایران)
علت خاصیت عایق بودن آجرنما و نسوز در برابر حرارت و صوت
از آنجاییکه مواد پایه تشکیل دهنده آجرنسوز موادی چون آلومین (پایه آلمینیوم)، سیلیس و مقدار کمتری کوارتزیت می باشد و در حرارت های بالا در حدود 1200 درجه سانتیگراد پخت می شوند، در برابر آتش سوزی از ایمنی کافی برخوردارند. حتی در صنایع گوناگون همچون آجر قزاقی برای ریخته گری و دیواره های محیط های صنعتی، صنایع دفاع، نیروگاه، تاسیسات ساختمان های مسکونی و برج ها، آجرکف نسوز برای سوله های صنعتی و یا محیط های مسکونی و تفریحی عمومی و موارد گوناگون دیگر کاربردهای بیشماری برایشان تعریف شده است. خاصیت نسوز بودن علاوه بر تحمل بالا در برابر حرارتهای زیاد، مقاومت بالایی در برابر شوره زدن آجر و فعالیت های ارگانیک همچون جلبک زدن در محیط های مرطوب را دارد. علت این موضوع، درصد جذب آب پایین آجرنسوز نسبت به آجر غیرنسوز و مواد تشکیل دهنده آن است.
چرایی عایق صوتی بودن آجرنسوز را باید در مقیاس میکروسکپی جست جو کرد. آجرنسوز علاوه بر دارا بودن عناصر فلزی که موجب ایجاد مقاومت در برابر حرارت های بالا می شود، در هنگام تولید حباب های کوچک هوا و یا مک در درون آجر محبوس شده و در کوره شاتل به هنگام پخت زمانیکه آجر در حال ازدست دادن رطوبت است مک های جدیدی هنگام تبخیر شدن آب ایجاد می گردد. این مک ها اگر از یک حدی بزرگتر نشوند (که منجر به ترک و شکست بیانجامد)، نه تنها مضر نبوده بلکه مفیدند به علت عایق شدن آجر در برابر صوت و حرارت. بر اساس جداول خصوصیات فیزیکی در کتب معتبر علمی، مقاومت هوا حبس شده (مانند پنجره دوجداره که فضای خالی دو جدار را هوا تشکیل می دهد) در برابر صوت و حرارت قابل توجه و مناسب است از این رو، پدیده ایجاد مک های ریز در آجر، منجر به بهبود خواص فیزیکی آجرنسوز می گردد. علاوه بر این، خلل و فرج ها باعث ایجاد چسبندگی عالی بین سطح پشتی آجرنسوز و سطح پشت کار آجر می شود که همین مساله خود باعث بالا رفتن سرعت نصب و کاهش هزینه ها جهت زیرسازی و یا استفاده از مواد و چسب های خاص گرانقیمت می گردد.
چرا به جای سنگ نما ساختمان از آجرنسوز استفاده کنیم؟
شاید در چند سال گذشته این سوال ذهن بسیاری از مهندسین و سازندگان گرامی را در داخل کشور به خود معطوف کرده باشد که حتی امروزه با اضافه شدن متریال های دیگر چون شیشه نما، ورق های آلمینیوم نما، ترمو وود، سرامیک های پرسلان نما و موارد متعدد دیگر موجب سخت تر شدن انتخاب بهینه می گردد. در مجموع، اکثریت پیمانکاران و شرکت های دولتی و خصوصی، دو گزینه انتخاب سنگ و یا آجرنسوز و یا گاهی هر دو متریال را برای پروژه خود مد نظر می گیرند. در این قسمت مرور کوتاهی به مزایا و معایب هر یک از مصالح سنگ نما و آجرنسوز می پردازیم.
- وزن کمتر نسبت به سنگ که موجب راحتر نصب شدن در نما و کاهش دستمزد نصاب می گردد. همچنین موجب بهتر نصب شدن و عدم سقوط مصالح از ارتفاعات شده و در صورت کنده شدن موجب ریزش بقیه مصالح نمی شود و علاوه بر این، به دلیل وزن کمتر به طور چشمگیری باعث افزایش ایمنی می شود.
- تقریبا در تمامی استان های کشور، قوانین مربوط به نما تاکید اساسی به استفاده از آجرنسوز بجای متریال های دیگری چون سنگ، آلمینیوم، کامپوزیت و شیشه را دارند. قانون گذار به خوبی درک کرده است که متریال هایی چون کامپوزیت، شیشه یا آلمینیوم نه انطباقی با اقلیم ایران دارد و نه همخوانی با فرهنگ کهن و آیین مردم کشور را دارد. از این رو حداقل می بایست نصف نمای ساختمان آجرنسوز بوده و مابقی اگر بنا است سنگ کار شود، باید ابعاد کوچکی داشته باشند تا از ضریب بالا ایمنی برخوردار گردند. قوانین شهرداری در کلان شهرها، علی الخصوص تهران بزرگ و استان البرز حتی سازندگان را تشویق به اجرای کل نمای ساختمان به آجرنما کرده اند. برای پیمانکارانی که صد در صد نمای ساختمان خود را آجرنما نصب و اجرا کنند، پنج درصد تخفیف در عوارض ساخت و ساز به ایشان تعلق می گیرد. در صورتیکه استفاده از آلمینیوم و کامپوزیت در اجرای نما ساختمان موجب جریمه پیمانکار می شود.
- با توجه به نرخ روز و شناور بودن قیمت ها در بازار، می توان به صورت کلی بیان کرد که قیمت سنگ ساختمانی در هر متر مربع بین 30 تا 100 درصد گرانتر از هر متر مربع آجرنسوز مرغوب با کیفیت بالا می باشد. جدا از قیمت مصالح، دستمزد استاد کار نصب سنگ نما هم حدودا 2 برابر دستمزد استاد کار نصب آجرنما می باشد. باید در نظر گرفت که عمر مفید آجرنما با کیفیت و استاندارد بالا که به صورت اصولی نصب و اجرا شده است حداقل 50 سال می باشد که موجب صفر شدن هزینه تعمیر و نگهداری نما آجری می گردد. در نتیجه انتخاب آجرنما یک تصمیم کاملا اقتصادی و مقرون به صرفه می باشد.
- تنوع زیاد در سایز و رنگ بندی های انواع آجرنما و نسوز، که یکی از مزایا آجرنما و نسوز می باشد، همانند پلاک طرح آلمانی، پلاک طرح هلندی که در دیواره های بیرونی و داخلی ساختمان ها کاربرد دارند، همچنین طرح مربع و طرح قزاقی که در قسمت های قبل کاربری شان تعریف گردید، موجب گردیده بتوان زیباترین نماها را در جای جای انواع و اقسام پروژه های خرد و بزرگ پیاده سازی کرد. به عنوان مثال آجر دکوراتیو طرح چرمی که در رستوران KFC جردن و مجموعه رستوران های مجتمع نیکامال چیتگر استفاده شده تا نمای پروژه هایی چون شهرداری تبریز و مجتمع باغ ایرانی (نمای پلاک طرح آلمانی) واقع در مهرشهر کرج که رتبه نخست در کل پروژه های استان البرز را به انتخاب نظام مهندسی استان در سال 1396 کسب کرد.
- با توجه به خاصیت عایق حرارتی بودن آجرنسوز که یکی از مهمترین مزایا آجرنما می باشد، این امر امروزه از اهمیت بسیار بالاتری نسبت به گذشته برخوردار است بدین جهت که امروزه همواره بحث مصرف انرژی در سراسر جهان مطرح است، تاثیر نماهای آجری در کاهش مصرف انرژی که به طور مفصل به آن پرداخته ایم، پتانسیل بسزایی در کاهش مصرف انرژی کشور در مقیاس کلان را داشته و می تواند این موضوع به بحث تعمیر و نگهداری سیستم های تهویه مطبوع ساختمان های مسکونی و برج ها کمک شایانی کند. به این علت است که آجر از مصالح سبز ساختمانی به شمار می رود.
- عدم تغییر رنگ، عدم تغییر شکل، عدم آلوده کردن محیط اطراف و عمر بالا آجر از دیگر مزایا آجرنما می باشد که گواه سازگاری خود با اقلیم ایران و سایر اقلیمهای خارج از ایران که سالهاست به وسیله بناهای باستای آجری اثبات شده است.
جمع بندی
بنا بر دلایل مهمی چون زیبایی، استحکام و عمر بالا، مقرون به صرفه بودن در خرید و اجرا، کاهش مصرف انرژی، حمایت های قانونی و عوامل دیگر، استفاده از آجرنما و آجر دکوراتیو در تمامی پروژه های ساختمانی منطقی و هوشمندانه بوده و علاوه بر مطابق بودن با فرهنگ و اقلیم ایران، یک محصول کاملا به روز و مدرن دنیا امروز می باشد. تمامی عوامل بالا سبب شده تا آجرنما و نسوز همواره توجه مشتریان را به خود جلب نماید و بازخوردهای مثبت مصرف کنندگان را به همراه داشته باشد.
منابع